گام کروماتیک چه طور ساخته می‌شود؟ - قسمت دوازدهم از درسهای تئوری

گام کروماتیک یکی دیگر از انواع گام ها است. گفتیم گام ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: گام های دیاتونیک و گام های کروماتیک. گام های دیاتونیک شامل گام های مینور و گام های ماژور هستند که با آنها آشنا شدیم. حالا می‌رویم سراغ گام کروماتیک ، ساختار و انواع آن:

گام کروماتیک (Chromatic Scale)

در گام کروماتیک تمام فواصل نیم پرده ای هستند به این صورت که از یک نت آغاز می‌شود و با فاصله‌های نیم پرده‌ای جلو می‌رود تا در درجهٔ سیزدهم گام به نت اکتاو یا همنام برسد. در این گام ۱۲ نیم پرده وجود دارد: هفت نیم پردهٔ دیاتونیک (یعنی بین نت‌های غیر همنام) و پنج نیم پردهٔ کروماتیک (بین نت‌های همنام). مثلا روند فواصل در گام کروماتیک «دو» و «سل» به این صورت است:

می‌بینیم که در تمام گام‌ های کروماتیک از هر نت که شروع شوند همه فواصل به یک اندازه است و نت‌های بین تمام گام‌ های کروماتیک یکسان هستند. فقط نام گام و شروع و پایان آن متفاوت است. از آنجا که تفاوتی بین فواصل گام وجود ندارد، گام کروماتیک آن نقطه ثقل و مرکزیتی که در گام دیاتونیک احساس می‌شود را ندارد. (دربارهٔ تاثیر درجات گام و هدایت حواس شنونده به نت تونال و نقش نت محسوس در مطالب آینده برایتان می‌نویسم.)

گام های کروماتیک (و البته گام های دیاتونیک) می‌توانند بالارونده یا پایین رونده باشند. حالا ببینیم برای ساخت نیم پرده ها باید چه نوع علائم تغییر دهنده‌ ای استفاده کنیم؟‌ دیز استفاده کنیم یا بمل؟ معمولا هرگاه گام کروماتیک ما بالارونده باشد، برای تطبیق نت ها با الگوی گام از دیز استفاده می کنیم و هرگاه پایین رونده باشد برای انطباق نت ها با  الگوی گام از علامت بمل استفاده می‌کنیم. گاه استثناهایی هم این وسط وجود دارد مثلا معمولا به جای لا دیز، سی بمل را به کار می‌بریم یا به جای سل به بمل می نویسیم فا دیز.

گام های کروماتیک هم دو نوع دارند: گام کروماتیک ملودیک و گام کروماتیک هارمونیک.

در کروماتیک ملودیک بین دو نت ابتدا نیم پردهٔ کروماتیک می اید و پس از آن نیم پردهٔ دیاتونیک.اما در کروماتیک هارمونیک ترتیب نیم پرده‌ها بر عکس است یعنی اول نیم پردهٔ دیاتونیک می‌آید و بعد نیم پردهٔ کروماتیک.

نکته:

اگر یادتان باشد گفتیم نیم پردهٔ کروماتیک نیم پرده‌ای است بین دو نت همنام مثل لا تا لا دیز یا می تا بمل. نیم پردهٔ دیاتونیک هم نیم پردهٔ بین دو نت ناهمنام است مثل سی تا دو یا  ر تا می بمل.

حالا اگر در گام کروماتیک «دو» بعد از نت دو، در حالت بالارونده ر بمل داشته باشیم این یک نیم پردهٔ دیاتونیک است و پس از آن ر بمل تا ر را داریم که نیم پردهٔ کروماتیک است. یا اگر بعد از نت دو در حالت پایین رونده ابتدا نت سی را داشته باشیم و بعد سی بمل، اولین نیم پرده دیاتونیک است و دومی کروماتیک پس این گام کروماتیک هارمونیک است.

اما اگر در همین گام بعد از نت دو، نت دو دیز را داشته باشیم و بعد نت ر بیاید، اولین نیم پرده کروماتیک است و دومین نیم پرده دیاتونیک. پس این گام، کروماتیک ملودیک است.

شنیدن توالی نیم پرده‌ها حسی مثل دلهره و ترس در آدم به وجود می‌آورد. گام کروماتیک معمولا در ساخت موسیقی به طور اصلی استفاده نمی‌شود اما در قطعات موسیقی در لحظاتی به طور موقت از پاساژهای کروماتیک برای القای این حس استفاده می شود.

تمرین