نت ، خطوط حامل ، کلید ، خطوط اضافه - قسمت اول از درسهای تئوری

تئوری موسیقی در حقیقت دستور زبان موسیقی است. همانطور که برای یاد‌گیری هر زبان باید الفبا و قواعد آن زبان را بدانیم، برای نوازندگی و آهنگسازی هم باید زبان آن یعنی تئوری موسیقی را یاد بگیریم.

دانستن تئوری موسیقی گیتار نوازی شما را نیز حرفه‌ای تر می‌کند. کتاب‌های تئوری موسیقی معمولا پیچیده و دشوارند و اگر کسی بدون استاد بخواهد صرفا از روی کتاب تئوری موسیقی را یاد بگیرد شاید با مشکل مواجه شود یا به زودی از آن خسته شود.

به همین خاطر است که یادگیری تئوری موسیقی، نت‌ها، کشش‌ها، آکوردها و باقی ماجرا برای خیلی از ما تبدیل به یک غول شده و می‌خواهیم هرجور شده از زیر آن طفره برویم اما هر مشکلی راه حلی دارد. اگر فرایند آموزش را برای خود ساده کنیم، پیش زمینه ذهنی‌مان کم کم عوض می‌شود و می‌بینیم که چقدر هم می‌تواند ساده و لذت بخش باشد.

برای همین در این سری مطالب آموزش تئوری موسیقی سعی می‌کنیم با نگاهی تازه با این زبان جدید مواجه شویم؛ یعنی از جمله‌بندی ها و تعاریف پیچیده و سخت دور بشویم و خیلی راحت و بدون پیچاندن لقمه لقمه دور سرمان تئوری موسیقی را با هم یاد بگیریم.

نت‌ در تئوری موسیقی (Music Note)

در اولین گام می‌رویم سراغ اولین پایهٔ این زبان یعنی الفبای موسیقی. الفبای موسیقی نت‌ها هستند و هر نتی هم کششی دارد. این از این.

برای همهٔ صداهای موسیقی از بم‌ترین تا زیرترین آنها فقط هفت نام وجود دارد که احتمالا با آنها آشنا هستید. این نام‌های هفت‌گانه در برخی کشورها با کلمه‌ای تک هجایی و در بعضی دیگر به صورت حروف الفبا تلفظ می‌شوند.

نام‌گذاری هجایی با نت «دو» و نام‌گذاری الفبایی با نت «لا» شروع می‌شود. خوب است علاوه بر نام‌های هجایی نت‌ها که معمول‌تر هستند، نام‌های الفبایی آن ها را هم بدانید؛ این امر به یادگیری سریع تئوری موسیقی به خصوص در مبحث آکوردها بسیار کمک خواهد کرد.

نام‌گذاری هجایی: Do  Re  Mi  Fa  Sol  La  Si سی  لا  سل  فا  می   ر    دو نام‌گذاری الفبایی: Do= C   Re= D    E= Mi   F= Fa    G= Sol    A= La    B= Si

صدای این هفت نت همیشه ثابت است اما می‌تواند بم یا زیر شود. مثلا نت دو در زیرترین حالت خود با نت دو در بم‌ترین قسمت ساز صدایی یکسان دارد.

خط حامل چیست؟(Music Stuff)

پنج خط حامل

نت‌های موسیقی را روی پنج خط می‌نویسیم که بهشان می‌گوییم خطوط حامل. یعنی حمل کنندهٔ نت‌ها. این خط‌ها را از پایین به بالا شماره‌گذاری می‌کنیم. هر خط نشانهٔ یک صدای خاص است، فاصلهٔ بین خطوط هم نشان‌دهندهٔ صداهای دیگر. هر چه به سمت خطوط بالایی برویم نت‌ها زیرتر می‌شوند و برعکس هرچه به سمت پایین خطوط حامل برویم نت‌ها بم تر می‌شوند.

پس پنج  نت خط حامل (Line) به اضافهٔ چهار فاصله‌ٔ بین آنها (Space)، یک نت در بالای خط پنج و یک نت زیر خط اول در کل یازده محل برای جا دادن نت ‌های موسیقی به ما می‌دهد.

خطوط حامل

حالا اگر علایم مخصوص به کشش زمانی نت‌ها را رو یا بین خطوط قرار بدهیم، در واقع هم صدای نت و هم کشش نت را همزمان نشان داده‌ایم.

کلید سل و فا در تئوری موسیقی  (Music Clef)

کلید در ابتدای پنج خط حامل قرار می‌گیرد و مشخص می‌کند هر خط و به تبع آن فواصل میانی خط‌ها چه صدایی را نشان دهند. اگر کلید عوض شود، صدای روی خط‌ها هم عوض می‌شود.

پر استفاده ترین کلید‌ها در موسیقی کلید سل (G Clef) و کلید فا (F Clef) است. در نوازندگی گیتار، ویولن و دیگر سازها با صدای زیر با کلید سل طرف هستیم اما برای قسمت‌های بم پیانو یا برای بم‌ترین سازهای موسیقی مثل کنترباس و ویولنسل از کلید فا استفاده می‌کنیم.

کلید سل

کلید سل

 ابتدا سراغ کلید سل می‌رویم که پرکاربردترین و متداول‌ترین کلید موسیقی است. کلید سل همانطور که در تصویر می‌بینید از خط دوم شروع می‌شود، نام خود را به آن می‌دهد و مشخص می‌کند که خط دوم باید نت سل باشد.

حالا به ترتیب می‌توان بقیه نت‌ها را مشخص کرد. نت لا بین خط دوم و سوم قرار می‌گیرد، نت سی روی خط سوم، نت دو بین خط سوم و چهارم و همین‌طور به ترتیب. پس وقتی کلید ما سل است، هر چه روی خط دوم  قرار بگیرد نت سل خواهد بود.

قرارگیری نت‌ها در کلید سل

کلید فا

کلید فا 

و اما کلید فا، این کلید به دو صورت فا ی خط چهارم و فا ی خط سوم وجود دارد. از فا ی خط سوم می‌گذریم چون فراوانی استفادهٔ زیادی ندارد اما فا ی خط چهارم که بم‌ترین حامل است همانطور که در شکل مشخص است از خط چهارم شروع می‌شود و نام خود را به آن می‌دهد.

پس وقتی کلید فا اول قطعه بیاید، هرچه روی خط چهام قرار گیرد فا است و به ترتیب بقیه نت‌ها هم مشخص می‌شوند. مثلا دقت کنید اگر کلید ما سل باشد، خط چهارم «ر » است اما اگر کلید فا باشد، خط چهارم نت «فا» است. یا در کلید فا خط دوم ما نشان‌دهندهٔ نت «سی» است نه سل.

قرارگیری نت‌ها در کلید فا

خطوط اضافه ، کمکی یا تکمیلی (Ledger Line)

خطوط اضافه

همانطور که گفتیم روی خطوط حامل می‌توان یازده نت نوشت اما اگر بخواهیم نت‌های بیشتری نیز جا بدهیم می‌توانیم از خطوط کمکی کوتاهی در بالا و پایین پنج خط حامل استفاده کنیم. به این ترتیب وسعت نت نویسی روی حامل افزایش پیدا می‌کند. اگر چهار خط در بالا و چهار خط در پایین اضافه کنیم، می‌توانیم تا ۲۷ نت را روی حامل جا بدهیم.

اگر بخواهیم نت‌های بیشتری را استفاده کنیم، به جای اضافه کردن خطوط اضافهٔ زیاد که نت خوانی را مشکل می‌کنند، می‌توانیم کلید را عوض کنیم و از کلید بم‌تر یا زیر تری برای نوشتن آن دسته نت‌ها استفاده کنیم. مثلا در نت‌نویسی برای پیانو معمولا از کلید سل برای محدودهٔ زیر و کلید فا برای محدودهٔ بم استفاده می‌شود و در اصطلاح می‌گوییم از حامل مضاعف استفاده کرده‌ایم.

خطوط اضافه   پس تا اینجا با حامل، کلید و کاربرد آن و همچنین طرز قرار‌گیری نت‌‌ها روی خطوط حامل آشنا شدیم. با ما همراه باشید.