مدهای کلیسایی و ساختار آنها - قسمت هجدهم از درسهای تئوری
مُدها یا مقام های کلیسایی اساس تئوری موسیقی قرون وسطا را تشکیل میدادند که بعدها همین مدهای کلیسایی پایهٔ گام های دیاتونیک امروزی (مد ماژور و مد مینور) شد. با اینکه مدهای کلیسایی مربوط به قرون وسطا هستند و امروزه کاربرد آنها به عنوان گام منسوخ شده اما آهنگسازان بسیاری در دورهٔ مدرن به خصوص در موسیقی جز و راک از آنها در کارهایشان استفاده کردهاند، همچنین در بعضی موسیقیهای محلی میشود مدهای کلیسایی را شنید. برای همین بد نیست با این مدها هم آشنا شوید و شاید شما هم علاقهمند شدید در آهنگهاتان از آنها استفاده کنید!
می خواهید به صورت آنلاین گیتار زدن را یاد بگیرید؟
با خرید عضویت ویژه آکادمی لامینور به صورت آنلاین و به صرفه یادگیری گیتار را شروع کنید. مشاهده سری آموزشی گیتار برای تازه کارها : مسیر آموزشی قدم به قدم به سوی گیتار پاپ
مدهای کلیسایی چه طور ساخته میشوند؟
مثل گامهای امروزی، مقام های کلیسایی هم هشت نتی بودند که نت اول در اکتاو تکرار میشد. در ابتدا هشت مد کلیسایی وجود داشت و بعدها در قرن هشتم چهارتای دیگر هم بهشان اضافه شد و به دوازده مد رسید.از هشت مد اولیهٔ کلیسایی چهار تایشان مد اصلی یا اُتانتیک (Authentique) بودند، هرکدام از مدهای اصلی یک مد فرعی یا پلاگال (Plagal) هم داشتند که اول اسمش یک «هیپو» میگذاشتند. هر دو مد با یکی از نتهای «ر» ، «می» ، «فا» و «سل» شروع میشد و به همان هم ختم میشد. به این نت پایانی هم فینالیس (Finalis) میگفتند.
پلاگال ها کارشان این بود که وسعت صوتی را افزایش بدهند. وسعت صوتی مدهای اصلی در محدودهٔ فینالس و اکتاو بوده و دوباره به فینالیس برمیگشته اما در مدهای فرعی میشد تا چهارم درست پایین فینالس و پنجم درست بالای فینالیس هم رفت ولی قضیه در هر صورت آخرش باید به همان فینالیس ختم میشد.
غیر از فینالیس که نت اصلی و مهم مدهای کلیسایی بود، نت مهم دیگری هم بود به نام دومینانت، تنور یا رسیتاتیف. در مدهای اصلی یا اتانتیک، نت دومینانت همیشه درجهٔ پنجم مد بود. فقط وقتی که روی نت سی میافتاد، به جای سی روی نت دو قرار میگرفت. در مدهای فرعی هم نت دومینانت دو درجه پایینتر از دومینانت مد اصلیاش بوده. اینجا هم اگر خدای نکرده روی نت سی میافتاد، یک درجه بالاتر میرفت و روی نت دو قرار میگرفت. در شکل پایین فینالیس با رنگ قرمز و دومینانت با رنگ آبی نشان داده شده.
مدهای اصلی عبارت بودند از: دورین، فریژین، لیدین، میکسولیدین و مدهای فرعیشان به ترتیب : هیپودورین، هیپوفریژین، هیپولیدین و هیپومیکسولیدین نام داشت.
مدهای اصلی که بعدا اضافه شدند هم ائولین و یونین بودند و مدهای فرعیشان به ترتیب هیپوائولین و هیپویونین نام داشت.
حالا ببینیم این مدها چهطور ساخته میشدند. گفتیم هر مد اولیه روی یکی از نتهای ر، می، فا و سل ساخته میشد. فاصلهٔ بین نتها در این مدها برابر فواصل طبیعی بین نتهای گام دو ماژور بوده یعنی تمام نتها بدون علائم تغییردهنده بودند. به این صورت که شما از نت ر شروع میکردی و به ر در اکتاو بالا میرسیدی و این میشد یک مد و طبق همین هم فواصل بین نتها مشخص میشد. اینجوری فرض کنید که از یکی از این چهار نت شروع کنیم و کلاویههای سفید پیانو را به ترتیب بزنیم. مدهای ائولین و یونین که بعدها اضافه شدند به ترتیب از نتهای لا و دو شروع میشدند.
ابتدا مدهای کلیسایی اولیه و اصلی را به همراه مد فرعی هرکدام بررسی میکنیم و پس از آن مدهای جدیدتر.دورین (Dorian)
این مد اصلی از نت ر شروع میشده و به نت ر اکتاو بالا ختم میشده بنابراین فواصل بین نتها به این صورت میشده:
پرده - نیم پرده - پرده - پرده - پرده - نیم پرده - پرده.هیپودورین (Hypodorian)
این مد، مد فرعی دورین بوده به این صورت که فینالیس همان ر بوده اما محدودهٔ حرکت متفاوت بوده. این مد از پایین به نت لا به فاصلهٔ چهارم درست پایین ر میرسیده و در بالا به نت لا یعنی پنجم درست بالای فینالیس ختم میشده.
فریژین (Phrygian)
فریژین مد اصلی دوم بوده که از نت می شروع میشده و به می اکتاو بالا ختم میشده پس فواصل بین نتها در مد فریژين به این صورت است:
نیم پرده - پرده - پرده - پرده - نیم پرده - پرده - پرده اگر دقت کنید میبینید که فواصل مد فریژین درست عکس فواصل مد ماژور خودمان است.هیپوفریژین (Hypophrygian)
هیپوفریژین مد فرعی فریژین بوده که محدودهاش همانطور که گفتیم بین چهارم درست پایین فینالیس فریژین (یعنی نت می) و پنجم درست بالای آن بوده یعنی از سی اکتاو پایین تا سی خط سوم.
لیدین (Lydian)
مد اصلی سوم لیدین بوده که از نت فا شروع میشده و به فا در اکتاو بالا ختم میشده. پس فواصل در این مد به این ترتیب میشود:
پرده - پرده - پرده - نیم پرده - پرده - پرده - نیم پردههیپولیدین (Hypolydian)
مد فرعی لیدین بوده که در محدودهٔ دو وسط تا دوی بین خط سوم و چهارم حرکت میکرده.میکسولیدین (Mixolydian)
میکسولیدین مد اصلی چهارم بوده که از نت سل شروع میشده و به سل در اکتاو بالا میرسیده. فواصل در این مد به صورت بوده:
پرده - پرده - نیم پرده - پرده - پرده - نیم پرده - پردههیپومیکسولیدین (Hypomixolydian)
این مد هم که مد فرعی میکسولیدن بوده در محدودهٔ ر تا ر اکتاوش حرکت میکرده. حالا میرسیم به دو مد اصلی و پلاگالهایشان که بعدا به هشت مد اولیه اضافه شدند و در آخر هم مد لوکرین بیچاره که مورد خشم و غضب بوده و کسی تحویلش نمیگرفته!ائولین (Aeolian)
این مد اصلی که در قرن هشتم به مدهای کلیسایی اضافه شد، از نت لا شروع میشده و فواصل آن به این ترتیب بوده:
پرده - نیم پرده - پرده - پرده - نیم پرده - پرده - پردهائولین همانطور که میبینید درست مطابق گام لا مینور است و در حقیقت مد مینور بازماندهٔ مدهای کلیسایی است.
هیپوائولین (Hypoaeolian)
این مد، مد فرعی ائولین بوده که محدودهٔ حرکتش بین می تا می اکتاوش بوده.یونین (Ionian)
یونین هم مانند ائولین مد اصلیای بود که بعدها به نظام هشت مدی کلیسا اضافه شد. این مد از نت دو شروع میشود پس فاصلهٔ بین نتهایش به این صورت است:
پرده - پرده - نیم پرده - پرده - پرده - پرده - نیم پرده این مد درست مانند گام دو ماژور فعلی است و میتوانیم ببینیم که پایهٔ مد ماژور، مد یونین است.هیپویونین (Hypoionian)
هیپویونین مد پلاگال یا فرعی یونین بوده که محدودهٔ حرکتش همانطور که در شکل میبینید بین نتهای سل تا سل خط دوم بوده است.لوکرین (Locrian)
در بین مدهای کلیسایی مد لوکرین وجود داشته که فینالیسش نت سی بوده اما به خاطر اینکه روی درجات یکم و پنجمش صداهای شیطانی (فاصله پنجم کاسته یا چهارم افزوده) وجود داشته، مورد استفاده قرار نمیگرفته است.
هیپولوکرین (Hypolocrian)
این مد کلیسایی که مد فرعی لوکرین بوده، مثل بقیهٔ پلاگالها محدودهٔ چهارم درست از پایین و پنجم درست از بالا را پوشش میداده یعنی از فا تا فای اکتاوش..
ارسال دیدگاه جدید
ارسال دیدگاه جدید
فرزاد
1398/04/24سلام ممنون از توضیح ببخشید اگر فاصله A_B آاولین ۰/۵ پرده باشد اسم گام چیست
رویا
1403/09/24این مطالب تئوری موسیقی که می زارید مطالب جالبین در کل.